Enstrüman seçiminde hassasiyet ve yıllık maliyet belirleyici...

Enerji Üretim Prosesi konulu Nisan sayımız kapsamında dergimize taşıdığımız Eren Enerji Zonguldak Termik Santrali’nde kullanılan kontrol ve üretim teknolojileriyle gerçekleştirilen güncel yatırımlar üzerine tesisin Su Buhar Çevrim Şefi Merve Avcı Çetin, kullanılan analizörlerin yetenekleri ve santrale sağladığı avantajlar üzerine ise Hach Türkiye Enerji ve Su Sektörü Çözümleri Uzmanı Erhan Doruk ile birer söyleşi gerçekleştirdik.

Sizi ve bölüm faaliyetlerinizi tanıyabilir miyiz?
1984 yılında Zonguldak’ ta doğdum. Liseyi TED Zonguldak Koleji’nde bitirdikten sonra Gazi Üniversitesi Kimya bölümünden mezun oldum. 2010 yılında Eren Enerji ailesine katıldım ve 11 seneyi aşkın bir süredir enerji sektörü ve termik santral ile ilgili kimyasal prosesler içerisinde yer almaktayım. Son 2 senedir de Su Buhar Çevrimi Şefi görevini yürütmekteyim. Su Arıtma ve Lab. Müdürlüğü bünyesinde; Su Arıtma ve demineralizasyon, Su-Buhar Çevrimi kalite ve kontrolü, Sodyum hipoklorür Üretimi ve kömür, kül vb. analizlerin yapıldığı Laboratuvarımız mevcuttur.Konusunda uzman ve deneyimli, Sorumlu, Laborant ve Operatör kadromuz ile birlikte ilgili süreçleri yönetmekteyiz.

Santrali tanıyabilir miyiz?
Zonguldak ili, Çatalağzı belediyesi sınırları içinde bulunan ZETES (Zonguldak Eren Termik Santrali) toplam 2790 MW’lık kurulu güce sahiptir. 1 adet 160 MW kurulu gücünde akışkan yatak teknolojisine sahip santral ünitesi, 2 adet 615 MW’e Süper Kritik Pulverize Kömürlü ve 2 adet 700 MWe Süper Kritik Pulverize Kömürlü Santral üniteleri bulunmaktadır. İthal hammadde ihtiyacı kapsamında Santral sahasının uzantısındaki Muslu bölgesine Eren Limanı yapılmıştır. Bu liman sayesinde Eren Enerji santralleri kesintisiz şekilde kömür ihtiyacını karşılamaktadır. 2790 MWe ZETES Santralinde kullanılan servis suyu ve demineralize su ihtiyacı için Santral sahasında reverse osmos teknolojisi ile deniz suyundan yumuşak su üreten Su Hazırlama (Su Arıtma Tesisi) Ünitesi kurulmuştur. Türkiye’nin elektrik ihtiyacının %7’ sini sağlamak amacıyla çalışan yaklaşık 1300 kişilik bir ekibiz.

Enerji izleme sisteminizin yetenekleri nelerdir?
Su ve buharın geçtiği tüm sistemlerle birebir etkileşimimiz olduğu için online izleme sistemimiz ve birçok farklı lokasyondan alınan numune analiz sonuçlarına göre verimlilik değerlendirmesi ve kaçak tespiti yapabilmekteyiz. Örneğin degazör (gaz giderme sistemi) sistemi giriş ve çıkış suyu oksijen ölçümleri ile degazör verimini gözlemleyebilmekte, kondenser oksijen ölçümü ile kondensat pompa sızdırmazlık ve vakum problemlerini öngörebilmekteyiz. Sodyum ve iletkenlik ölçümleri ile deniz suyu kaçak tespiti yaparak operasyon ekibimizin ilgili süreçleri yönetebilmesi, gerektiğinde ünite duruşuna karar verebilecek veriyi kontrol ve izleme sistemimiz sayesinde elde etmekteyiz.

Elde verimliliği adına ne tür çalışmalar yürütüyorsunuz?
Türbinde işi biten çürük buhar olarak tabir ettiğimiz buharı öncelikle kondenser sistemimizde deniz suyu vasıtası ile soğutarak yoğuşturmaktayız. 60 derecenin altındaki bu suyu Condansate Polishing sisteminde ön bir filtreleme sonrası demir vb. korozyon ürünlerini tutarak fiziksel olarak arıtmakta sonrasında ise mixbed dediğimiz anyon ve katyon reçine tanklarımızda iyon değiştirme prosesine tabi tutarak kimyasal arıtma yapmaktayız.  Ürün suyumuz demineralize su kalitesindedir. Polishing giriş ve çıkış suyu kalitesini; pH, iletkenlik, oksijen, silika, sodyum vb. su kimyası ile ilgili parametreleri korozyonu önlemek, ekipman ömrünü uzatmak adına7-24 online ölçüm yapan cihazlarımız vasıtası ile takip etmekteyiz. Korozyon kontrolü için oksijen ve amonyak dozajı ile kimyasal şartlandırma yapılarak güncel standartlarca belirtilen limit değerler içerisindeki suyun kazana beslenmesi ile su- buhar döngüsü kesintisiz olarak devam etmektedir.

Analiz, Ar-Ge ve Laboratuvar bölümlerinde ne tür çalışmalar yürütüyorsunuz? Bu konuda ekibinizi ve çalışmalarını tanıyabilir miyiz?
Laboratuvarımızda; kazan, türbin, kondenser, degazör başlıca olmak üzere birçok farklı noktadan aldığımız numuneleri analiz planı doğrultusunda günlük olarak analiz etmekteyiz. Bu şekilde online izleme sistemimizin doğrulamasını da yapmış oluyoruz. Rutin analizler dışında haftalık periyotlarda soğutma suyu kalitesi ve FGD(Baca Gazı Kükürt Giderme Sistemi) Atık Arıtma çıkış suyunun deşarj kriterlerine uygunluğunu değerlendirmek adına fotometrik olarak sülfat, fosfat, siyanür, bakır gibi birçok analizi gerçekleştirmekteyiz. Tesislerimizde toplam 150’ ye yakın ölçüm cihazı mevcuttur. Bu cihazların kalibrasyon, doğrulama ve merkezi bakım gerektiren işlemlerini laborantımız, vardiyalardaki su buhar çevrimi operatörlerimizin de desteği ile gerçekleştirmektedir. Gerçekleşen arıza ve yazılım kaynaklı problemlerde otomasyon ekibimizden ve teknik servis yetkililerinden destek almaktayız.

Yeni yatırımlar olması durumunda çalışmak istediğiniz analiz markalarını belirlerken, belirleyici etkenler nelerdir? Kimya bir bilim dalı, gelişen teknoloji ve üretim kabiliyeti ile birçok fonksiyonel yeni sürüm cihaz piyasada yerini alıyor. Bu anlamda seçim aşamasında ölçüm hassasiyeti, yıllık maliyeti (bakım+ sarf malzeme giderleri), teknik servis desteği, bakım kolaylığı gibi konular cihaz seçiminde öncelikli belirleyici etkenler oluyor.

Yanlış ekipman ya da çözüm seçimi neler yaşatır? Karşılaşılabilecek sorunlara verebileceğiniz örnekler var mı? Çözümün seçimi aşamasında yaşadığınız zorluklar neler?
Online ölçüm sistemi ve bu sistem içerisindeki her bir cihaz bir nevi bizim sahadaki gözümüz, dolayısı ile bu cihazların kesintisiz ve sağlıklı veri akışı sağlayacak şekilde çalışması bizim için olmazsa olmaz bir ihtiyaç. Bu anlamda ekipmanın doğru seçilmesi veya gerektiğinde doğru bakım işlemleri ile cihaza yapılan müdahaleler, kesintisiz ve hassas ölçüm değerleri alınmasında oldukça önemli bir rol oynuyor. ZETES 2 tesisimizin online analizör sisteminin devreye alımı aşamasında kurulumdan kaynaklı aksaklıklar ve cihaz sayısının fazla olması sebebi ile bakım zorluğu (örneğin 4 kanallı tek bir cihaz yerine 4 farklı cihaz gibi) sebebi ile doğrulamalarda sapmalar ve kalibrasyon problemleri yaşamıştık. Yıllık periyotlarda değişimi gereken sarf malzemelerin sahaya geliş süreleri, bakım maliyeti gibi konular çözümün seçimi aşamasında zorlayıcı olabiliyor.

HACH ile yollarınız nasıl kesişti? Proje tasarımı aşamasından itibaren nasıl bir iş birlikteliği ve paylaşımda bulunuldu, özetler misiniz?
Hach firması ile 2011 yılında cihazların kurulumundan kaynaklı yaşadığımız sorunlar üzerine teknik desteğe ihtiyacımız olduğu bir dönemde iletişime geçtik ve kendilerini sahaya davet ettik. Uzun mesailer harcadığımız bu süreci beraberce geçirdik ve bu süreç bizim için bir eğitim niteliğindeydi. Cihazlara hakimiyet adına oldukça verimli geçen bu süreç sonrasında firma yetkililerinin tespitlerine istinaden analizör sisteminde birtakım revizyonlar yaparak (tek kanallı 4 cihaz yerine, otomatik kalibrasyon özelliğine sahip 4 kanallı tek cihaz seçimi gibi) faydalı çözümler ürettik.2016 yılında devreye giren ZETES 3 (2x 700 MWe) santralimizdeki online analizör sistemimiz ve laboratuvardaki tüm cihazlar Hach firmasına ait,dolayısıyla iş birliğimiz katlanarak devam etmektedir.

HACH ekipmanların kurulumu ve sonrasında size ne tür avantajlar sağladı?
Sistemde yapılan revizyonlar sonrasında kimyasal ve sarf malzeme maliyetlerini düşürdük. Cihaz bilgimizin artması ile merkezi bakım gerektiren prob değişimi, valf arızaları vb. bazı işlemlerde sahada kendi ekibimizle müdahale şansı bulabiliyoruz. Bunun dışında çözüm üretemediğimiz noktalarda firmadan telefon, mail ile de her zaman destek alabiliyoruz. Yapılan yıllık bakım antlaşmaları kapsamında firmanın eli sürekli olarak cihazlar üzerinde oluyor ve gerçekleşen arızalarda kısa sürede sahaya geliş için program yapılarak müdahale edilmesi sağlanıyor.

HACH ile önümüzdeki dönemde planladığınız projeler nelerdir?
Son güncel su buhar kalite standartları ve analiz uygulamalarını mutlaka takip ediyor, diğer santraller ile ilgili uygulamalar hakkında fikir alışverişinde bulunuyoruz. Korozyon takibinde çok önemli bir parametre olan demir analizini bugüne dek fotometrik olarak (dissolvedironmethod) çözünmüş demir analizi metodu ile yapmaktaydık. Fakat standartlar kazan boru yüzeyinde biriken magnetit, hematit gibi suda çözünmeyen demirin de ölçülmesinin kazan verimi için gerekliliğinden bahsediyor. Bu anlamda öncelikle toplam demir analizini laboratuvar ortamında HACH kimyasalları ile gerçekleştirdik. Oldukça hassas ve uzun da süren bu methoda alternatif online toplam ve opsiyonel çözünmüş demir ölçüm cihazı( EZ200 Serisi) ile ilgili HACH firması ile değerlendirmelerimiz sürüyor.

Son olarak eklemek istedikleriniz var mı?
Küresel ölçekte yaşadığımız Covid-19 salgını, toplum sağlığını tehdit etmesinin yanı sıra ekonomik ve psikolojik olarak da büyük bir risk oluşturuyor. Salgın tedbirleri kapsamında evde kaldığımız dönem boyunca elektrik tüketimi arttı ve elektrik üreticileri için enerji piyasasının sürdürülebilirliliği ve istikrarı, içinde bulunduğumuz şartlarda çok daha fazla önem arz ediyor.

Bu anlamda sahada ölçüm yapan cihazlardan aldığımız veriler, arıza halinde durum tespiti yapmak, operasyonların doğru yönetimi açısından karar vericiler olarak yöneticilerimiz ve bizler için oldukça önemli bir yol göstericidir. Bu nedenle cihazlardan sürekli ve doğru veriler almak bizler için oldukça önem arz ediyor.

Erhan Bey, HACH, Enerji Üretim Santralleri için ne tür çözümler sunuyor?
Hach Türkiye Enerji ve Su Sektörü Çözümleri Uzmanı Erhan Doruk: Yaklaşık 5 yıldır Hach firmasında çalışmaktayım. 3 yıldır da Enerji üretim sektörü ile ilgilenmekteyim. Hach olarak ilk amacımız, iş ortaklarımızın ihtiyaçları doğrultusunda istedikleri analizleri en güvenilir, hızlı, kolay ve çevreci şekilde yapmalarını sağlamaktır. Enerji üretim santrallerinde suyun olduğu her yerde Hach vardır. Ülkemizdeki elektrik üretim santrallerinin tamamına yakını ile çalışmaktayız. Müşterilerimize sunduğumuz hizmet sadece Hach ürünlerini tedarik etmek ve rutin analizlerinde yanlarında olmak ile kalmayıp, alanında uzman mühendislerimiz ve teknik servisimiz ile proseslerinde ihtiyaç duydukları iyileştirmeler için de çözümler üretmeyi kapsamaktadır.

Eren Enerji Santrali’nden gelen talep neydi ek olarak HACH ne tür ek çözümler ve iyileştirmeler gerçekleştirdi?
Erhan Doruk: Enerjinin hayatın her alanında temel ihtiyaç olduğunu ve asla kesintiye uğramaması gerektiğinin bilincinde olarak çalışmaktayız. Eren Enerji ile işletme maliyetlerini düşürmek için fikir alışverişinde bulunduk, mevcut cihazlarımıza Premium Plus bakım anlaşması önererek cihazlarımızın kesintisiz çalışmasını sağladık. Acil durumlarda yaptığımız hızlı müdahaleler ve çözüm odaklı yaklaşımımızdan dolayı artan işbirliğimiz sayesinde karşılıklı güven ve anlayış ortamında güzel bir sinerji yakaladık.

HACH olarak enerji sektörü için bir yenilik sunuyor musunuz?
Erhan Doruk: Hach portföyüne son katılan EZ serisi analizörler ile ATP, Toksisite, VFA/TAC ve Eser Metallerin yanı sıra Organik Maddeler, İnorganik Maddeler ve Nütrientler gibi yenilikçi parametrelerin ölçümüyle su döngüsü çalışmaları için eksiksiz bir çözüm sunmaya başladık. Özellikle enerji sektöründeki müşterilerimizin sürekli izleme ihtiyacı hissettikleri,  ölçmesi uzun süren ve hızlı tepki gerektiren Toplam Demir Demir, Alüminyum, Fosfat, Alkalinite, Toplam Sertlik, Klorür, TOC gibi birçok parametreyi EZ serisi analizörler ile online olarak analiz edip, sonuçlara göre hızlı aksiyon alabilmektedirler.