Yılda 270 milyon dolarlık metal ithalatının önüne geçiyor

Yeni yılda üretilecek metallerin saflık seviyeleri artırılarak cep telefonları, bilgisayarlar, elektrikli araçlar, mobilite, enerji depolama sistemleri, seramik ve lastik gibi birçok alana katma değerli girdi sağlamayı hedeflediklerini belirten Eti Bakır Mazıdağı Tesisi Genel Müdürü Emre Kayışoğlu ile kapak konumuz kapsamında bir söyleşi gerçekleştirdik. Söyleşimizde markanın yüzde 99,9 saflıkta ve katma değerli olarak ürettiği ürünleri, güncel yatırımlarının detayları ve yeni yıl planları üzerine konuşma fırsatı bulduk.

Eti Bakır Mazıdağı tesislerinizle ilgili bilgi verir misiniz?
Eti Bakır bünyesinde faaliyetlerini sürdüren Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi, bugün dünyada madencilik teknolojileri alanında literatüre girmiş üretim merkezlerinden biri. Dünya kobalt üretiminin yüzde 2’sinin gerçekleştiği tesisimiz, 1 milyon 580 bin metrekarelik alana kurulan 5 ana fabrika ve 12 yardımcı üretim tesisinden oluşuyor. Entegre tesis içerisinde gübre, sülfürik asit, fosforik asit, amonyak, hidrometalurji ve maden işletmeleri bulunuyor.

Eti Bakır’ın Küre İşletmesindeki üretimin yan ürünü olan pirit konsantresini Mazıdağı’nda yeniden ekonomiye kazandırıyoruz. Pirit konsantresinin içinde kalan kobalt, demir, bakır,çinko,nikel gibi stratejik madenleri yeniden ekonomiye kazandırırken ürettiğimiz fosforik asit, sülfürik asit gibi ürünlerimizi fosfatla karıştırarak gübre üretimi yapıyoruz.

Mazıdağı işletmenizde hangi madenler üretiliyor, ürün gruplarınızı tanıyabilir miyiz? Tesislerinizin üretim sürecinizi nihai ürüne kadar olan süreçleriyle kısaca bizlerle paylaşır mısınız?
Tesisimizin en önemli üretimleri arasında kobalt geliyor. Özellikle teknoloji yoğun sektörlerde kullanılan kobaltın dünyadaki üretiminin %2’si bu tesiste gerçekleştiriyor. Bu rakam yıllık 2.500 ton kobalt üretimine denk geliyor. Ayrıca Mardin’deki kobaltın bir bölümünü İngiltere’nin Widnes kentinde faaliyet gösteren ICoNiChem tesislerimizde işlenerek katma değerli ürünlere dönüştürülüyor ve farklı coğrafyalara ihraç ediliyor.

Bir diğer ürünümüz ise gübre. Mazıdağı Entegre Gübre Tesisimiz, 2019 yılında faaliyete başladı. Eti Bakır’ın 1,1 milyar dolarlık yatırımla bölgeye yapılmış en büyük özel sektör yatırımı olan Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisleri’nin yılda yaklaşık 400 bin ton DAP gübre üretim kapasitesi bulunuyor. Fosfatlı kompoze (NPK) gübre üretimi de yaptığımız tesiste ürettiğimiz gübre, tamamen yerli hammaddelerle üretildiği için dünyada belirlenen fiyatlardan daha ucuza satıyoruz ve böylelikle sürdürülebilir tarımı ve çiftçimizi destekliyoruz. Türkiye’deki gübre üretiminin %15’inin Eti Bakır’ın Mardin ve Samsun’daki gübre fabrikalarından karşılanıyor.

Sülfürik asit tesisinin çıktısı olan kalsin ise, Metal Geri Kazanım Tesisinin hammaddesi olarak kullanılıyor. Buradan yılda 2.000 ton katot bakır, 2.530 ton çinko karbonat (1.250 ton metal) ve 6.740 ton kobalt karbonat (2.500 ton metal) üretiliyor.

Tüm bu üretim süreçleri sayesinde, Entegre Gübre ve Metal Geri Kazanım Tesisi yılda 350 milyon dolarlık gübre ve 270 milyon dolarlık metal ithalatının da önüne geçerek her yıl dış ticaret açığının kapanmasına 620 milyon dolarlık katkı sağlıyor. Ayrıca pil, batarya, katalizör yapımında ve seramik sektörüne özel boyaların üretiminde kullanılan bir malzeme olan kobalt yine tesisimizde üretilerek, aralarında ABD, İngiltere, İspanya, Kore ve Çin gibi ülkelerin bulunduğu 10’dan fazla ülkeye ihraç ediliyor. Önümüzdeki dönemde pirit içinde bulunan farklı ürünleri de ekonomiye kazandırmak ve katma değerli ürünler üretmek üzere çalışmalarımız devam ediyor.

Tesiste, verimlilik artırma, üretim verimliliği, tasarruf, sıfır atık konularında gerçekleştirilen çalışmalar nelerdir? Bu yatırım size ne tür avantajlar sağladı, teknik detaylarını öğrenebilir miyiz?
Mazıdağı tesisinin var oluş amacı zaten katot bakır üretiminde kullanılmayan yan ürünleri işlemek ve ekonomiye kazandırmak. Ama tabii bununla kalmıyoruz; tüm üretim süreçlerimizi de sürekli daha iyi hale getirmek için çalışıyoruz. Oluşan atık suların tekrar değerlendirilmesi kapsamında hidrometalurji tesisinde bazı çalışmalar yapıyoruz. Böylece bu suyun diğer fabrikalarda kullanılmasını sağlıyoruz. Bu sayede yıllık 500 bin metreküplük su tasarrufu gerçekleştirdik. Bunun bizim sektördeki üretim süreçleri göz önüne alındığında önemli bir tasarruf olduğunu söyleyebiliriz. Geri dönüşüm bağlamında baktığımızda; üretim girdilerimizden biri olan sodyum karbonat fabrikamıza bigbag torbalarda geliyor. Bu bigbag torbaları biriktirerek ikinci el torba olarak kullanılmasını sağlıyoruz. Yine hammaddelerimizden biri olan kalsin işlendiğinde geriye ‘demir konsantresi’ kalıyor. Bu demir konsantresini filtreleyerek ekonomiye geri kazandırıyoruz. Tesisimize gelen hammaddenin tamamını ürüne dönüştürüyoruz. Yine endüstriyel atıkları lisanslı geri dönüşüm firmalarına gönderilerek ekonomiye kazandırıyoruz.

Mazıdağı tesislerinde son 1,5 yılda toplam 1.098 toplam kalite iyileştirme çalışması gerçekleştirildi. Bu çalışmalarla 3.250 ailenin bir aylık tüketimine karşılık gelen 16.500 metreküp su tasarrufu yapıldı. 1.420 ailenin yıllık tüketimine karşılık gelen 6.554 MWh/yıl enerji tasarrufu sağlandı. Ayrıca motorin tüketiminde yıllık 45 bin litrelik tasarruf yapılarak çevresel etki azaltılmış oldu. Bakır, nikel gibi demir dışındaki konvansiyonel madencilikte; 100 birimin 2’si değere dönüştürülürken Mazıdağı İşletmesi sayesinde bunun yüzde 120’si katma değerli ürüne dönüştürülüyor. Pirit cevherinin, demir de dahil olmak üzere tamamı katma değerli ürün haline getirilirken aynı zamanda üretim süreci sırasında ortaya çıkan atık ısıdan ton başına 500 KW elektrik üretiliyor.

Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarından biri olan Cengiz Holding’in odağında teknoloji ve Ar-Ge konusundaki öncü çalışmalarıyla sürdürülebilirlik vizyonu var. Bunun son örneği yakın zamanda hizmete açılan yeni Ar-Ge Laboratuvarımız oldu. Hedefimiz bu Ar-Ge merkezinin Türkiye’nin katma değerli maden teknolojileri alanındaki sembollerinden biri olması. Halihazırda üretilmekte olan kobalt ve çinkonun saflaştırılarak katma değerinin artırılacağı laboratuvarda, nikel, magnezyum, lityum ve nadir toprak elementlerinin üretilmesi ve saflaştırılması sağlanacak.

Pirit konsantresinden kobaltı geri kazanan dünyanın ilk ve tek merkezi olan Mazıdağı Tesisi’nin bölgeye katkılarından bahseder misiniz?
Pirit konsantresinden kobaltı geri kazanan dünyanın ilk ve tek merkezi olan Mazıdağı Tesisi, aynı zamanda yaklaşık 1,1 milyar dolarlık yatırım bedeliyle Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun en büyük özel sektör yatırımı olma unvanını taşıyor. Burada geliştirdiğimiz teknolojiler ve katma değerli ürünlerle, Mardin’i kobalt ve çinko başta olmak üzere stratejik metaller ve nadir elementler alanında dünyanın sayılı merkezlerinden biri haline getirmeyi ve yüksek teknolojiye hitap eden sektörlerin vazgeçilmez iş ortaklarından biri yapmayı hedefliyoruz.

Batarya ve katalizörlerin yanı sıra 21’inci yüzyılın kilit sektörleri teknoloji, petrokimya, elektrikli otomobil ve uçak endüstrisinde yoğun olarak kullanılan kobalt, bugün dünyanın dev şirketlerinin de radarında. Sırf bu bile Mardin’de oluşan bu ekonominin ülkemiz açısından stratejik önemini ortaya koyuyor. Üretimin yanı sıra oluşturduğumuz istihdam ile de hem Mardin’in hem de bölgenin en büyük işverenlerinden biri konumundayız. Bugün bölgede oluşturduğumuz istihdam 1.500’ü aşmış durumda; bunun üçte ikisini bölge halkı oluşturuyor. Öyle ki fabrikaya yakın iki köyün istihdam edilebilir nüfusunun neredeyse tamamı tesislerimizde çalışıyor. Bunun yanı sıra Cengiz Holding’in gittiği her yerde bölgenin ihtiyaçlarını olabildiğince karşılamak gibi bir hedefi var. Bu kapsamda biz de burada, eğitim başta olmak üzere, spor ve diğer faaliyetlerde çocuklara ve gençlere destek olmaya çalışıyoruz.

Önümüzdeki dönemde ve 2023 yılında planladığınız projeler, yatırımlar nelerdir?
Madencilik ve katma değerli sanayi üretimi alanında ülkemizi dünyada çok daha üst seviyelerde temsil edebilmemizin yolu kapsamlı bir inovasyon kültürü yaratmaktan geçiyor. Mardin’deki Mazıdağı tesisimizde oluşturduğumuz üretim ve yatırımlar, aslında bu kültürün şirketimizin her bir iştirakinin de merkezinde yer aldığını somut olarak ortaya koyuyor. Mazıdağı’ndaki yenilikçi üretim teknolojileri, sürdürülebilir üretim ve hiç bitmeyen yatırım azmimiz, ülkemize bu stratejik alanda önemli bir rekabet avantajı sağlarken, sektörün geleceğinde de dünyada söz sahibi ülkeler arasında konumlanma fırsatını beraberinde getiriyor.

Bölgenin en büyük özel sektör yatırımı olan Mazıdağı tesislerinde, laboratuvar bünyesinde yapılacak araştırma ve geliştirme faaliyetleri sonucunda, yeni yatırımların da devreye girebileceğini eklemek isterim. Pirit konsantresinden kobaltı geri kazanan dünyanın ilk ve tek merkezi olan Mazıdağı Tesisi, Ar-Ge laboratuvarındaki çalışmalar sonucunda hem piritten hem de geri dönüştürülecek batarya tozlarından farklı nadir elementler ve metallerin geri kazanımı sağlanabilecek. Merkezdeki Ar-Ge çalışmaları kapsamında, kobaltın yanı sıra nikel, magnezyum, mangan ve lityum da Eti Bakır’ın Küre tesislerinden gelen pirit konsantresinden ayrıştırılacak. Faaliyete başlayan yeni Ar-Ge laboratuvarında metallerin saflık seviyeleri artırılacak; kobalt ve çinko ürünleri çeşitlendirilerek yüksek katma değerli yeni ürünler elde edilecek. Böylelikle başta cep telefonları, bilgisayarlar, elektrikli araçlar, e-mobilite, enerji depolama sistemleri, seramik, lastik gibi birçok alana en kritik ve kaliteli hammadde tedariki sağlanmış olacak.2023 üretim ve yatırımlarımızın odağında da bu var.

İngiltere’deki ICoNiChem tesislerimiz ise 2023 vizyonumuzda ayrı bir yere sahip. Bu amaçla yakın zamanda açıkladığımız üzere buradaki kobalt üretimini iki kat artırdık. ‘Yüzyılın elementi’ kabul edilen kobaltı; nikel, sodyum ve magnezyumdan ayrıştırma kapasitesini 900 tondan 1.800 tona çıkaran ICoNiChem, Mardin Mazıdağı Metal Geri Kazanım ve Entegre Gübre Tesisi’nden gelen ürünleri de burada işlemeye başladı. Son yatırımlarla birlikte teknoloji yoğun sektörler için özel kobalt tuzları üretebilen dünyanın sayılı tesisleri arasına yer alan ICoNiChem, müşterilerin talebi doğrultusunda, çok yüksek saflıkta kobalt üretebiliyor. Buradan dünyanın farklı coğrafyalarına ihracat gerçekleştirilen tesiste, teknoloji, petrokimya, otomobil, uçak sanayi, seramik gibi alanlarda katma değerli ürünlerin üretimini yapıyor.

ICoNiChem tesisindeki yatırım sayesinde eskiden sadece saf metalden üretilebilen özel malzemeleri artık ikincil ürünlerden de elde edebiliyoruz. Tesiste, yaklaşık 30 yıldan bu yana kullanılan buhar kazanını değiştirerek, operasyonel ve güvenlik alanında da çok önemli bir iyileştirme hamlesinde bulunduk. Ayrıca, laboratuvarlarımızda kullanmaya başladığımız son teknolojiyle artık nihai ürünlerimizin metalik saflığını en iyi ve doğru şekilde ölçebiliyoruz; kobaltı %99,99 saflığa kadar getirebiliyoruz. Tüm bu teknolojik gelişmeler bize küresel rekabette çok önemli bir avantaj sağlıyor. Bu yatırımlar sayesinde önümüzdeki dönemde çok daha farklı pazarlara açılarak, ihracat yaptığımız ülke sayısını ve pazar payımızı artıracağız. İngiltere’de farklı yerlerden aldığımız hammaddeyi işlerken Mardin’deki tesisimizden gelen kobaltı da katma değerli ürün haline getirip dünya pazarlarına sunmayı sürdüreceğiz. Bu sadece bizim için değil Türk sanayisi için de büyük bir gurur kaynağı.

Maden sektörünün zorlukları nelerdir?
Madencilik, dünya ekonomisinin en eski sektörlerinden bir tanesi. Emek yoğun bir iş kolu olması nedeniyle önceliğimi iş sağlığı ve güvenliği… Madenciliğin teknolojik olarak gelişiminin sağlanması ile dünyada en rağbet gören iş kolları arasından birinci sıraya taşınabileceğine inanıyorum. Kendi vatanının doğal kaynağıyla on binlerce insana dokunmak ve yurt dışında temsil edici güce ulaşmak büyük bir başarı. Biz bu anlamda çok ciddi yatırımlar yapıyoruz. Üretim alanlarımızda, sahada iş güvenliğinde, tüm iş süreçlerinde en yüksek teknolojik standartlarla faaliyet gösteriyoruz.