Doğalgazın 8 ana giriş istasyonundan konutlara ulaştığı ana kadar yürütülen proses, kayıp – kaçak önleme faaliyetleri ve bakım çalışmaları üzerine Esgaz’a gerçekleştirdiğimiz ziyarette Elektronik Sistemler Müdürü Ufuk Himmet ile bir söyleşi gerçekleştirme fırsatı bulduk.
Ufuk Bey öncelikle sizi ve bölüm faaliyetlerinizi tanıyabilir miyiz?
Ben Esgaz’da Elektronik Sistemler Müdürü’yüm. 2015 yılında Esgaz’da çalışmaya başladım. Elektrik elektronik mühendisiyim ve şu anda yüksek lisans yapıyorum. 2015 yılında ilk olarak mühendis olarak başladım. Sonrasında 1,5 yıl gibi bir sürenin ardından Uzman Mühendis, yine yaklaşık 2 yıl sonra da Şef ve ESGAZ’da geçirdiğim 9. yılımda yani bu yıl 1 Ocak itibariyle de departmanımda Müdür olarak görev almaya başladım. Elektronik Sistemler Müdürlüğü’ne bağlı üç tane şeflik var. Bunlardan bir tanesi Elektronik Sistemler Şefliği adını verdiğimiz şeflik. Bir diğeri SCADA şefliği, diğeri de Sayaç ve Kalibrasyon Şefliği… Her birinin ayrı ayrı sorumlulukları, personel ve şefleri var.
Ufuk Bey Esgaz’ın faaliyet verdiği bölgeler ve hizmetlerini kısaca tanıyabilir miyiz?
Esgaz Eskişehir’de kurulu, EPDK’dan lisansını 2004 yılında almış bir dağıtım şirketidir. Doğal gaz dağıtım faaliyetlerini Eskişehir’de belirlenen lisans bölgesinde devam ettiriyor. Sadece İnönü ve Çukurhisar ilçelerinde lisansı bulunmuyor. Ana iletim hattının ilk olarak Ankara, Eskişehir ve Bursa üzerinden geçmesi sebebiyle Esgaz’ın doğalgaz ile buluşması ilk 3’tedir diyebilirim. İlk olarak Ankara, Bursa ve Eskişehir’de doğalgaz faaliyetleri başladı. İlk inşaat faaliyetleri OSB’ye gaz vermek amacıyla 1990 yılında başladı. Sonrasında BOTAŞ işletmesindeyken yani kamu işletmesiyken konutlara da gaz verme kararı alınmış. 2004 yılında özelleştirmeyle Esgaz EPDK’dan lisansını alıp özel bir şirket haline geliyor. Bu süreden sonra da bir özel şirket olarak tüm Eskişehir’e doğalgaz dağıtım faaliyetlerine başlamış oluyor. 1995 yılında konutlara gaz verecek hatların inşaatına başlanıyor ve konutlara ilk gaz, 1997 yılında verilmeye başlanıyor.
Kayıp kaçaklar ve arz güvenliği gibi konular düşünüldüğünde doğalgaz sektöründe işletme zorlukları nelerdir?
Doğal gaz patlayıcı bir gaz, bu durum göz önüne alındığında faaliyetlerimizi 7/24 devam ettirmemiz gerekiyor ve EPDK bunu zorunlu hale getiriyor. İşletme ve bakım birimlerimiz bu yüzden sürekli görevdeler. Herhangi bir kaçak olduğunda can ve mal kaybı olmaması için 187 numaralı telefonumuza gelen ihbarlarımıza istinaden ilgili ihbar noktalarına ulaşıyoruz. Bu amaçla ekiplerimiz Eskişehir’in her bölgesinde ilgili ekipman ve kaynaklarıyla birlikte faaliyetlerini yürütüyorlar.
Bizim sahamızda 8 tane ana giriş istasyonumuz var. BOTAŞ’ın iletim şebekesinden 35 ile 75 bar aralığında aldığımız gazımızı bu RM-A istasyonlarımızda basıncını düşürme, filtreleme, ölçme, ısıtma ve kokulandırma gibi çeşitli işlemlerden geçirerek şebekemize aktarmış oluyoruz. Bu da Eskişehir’in dört bir tarafına yayılan dal budak çelik hattımızla şebekemizde yayılıp bölge regülatörlerimize geliyor. Bölge regülatörlerimizde de ikinci aşama dediğimiz filtreleme yeniden basınç düşürme işlemleri gerçekleştiriliyor. Gazın basıncını düşürüp 4 bar seviyesinde polietilen adını verdiğimiz plastik şebekeye ve konutlarımızın girişlerinde bulunan doğalgaz kutularına 4 bar basınçla getirip bu kutularda da 21 milibara düşürüp konutlarımıza ulaştırıyoruz. Yüksek miktarda tüketimi olan müşterilerimiz bazen 4 bar basınçla da alabiliyor. Hatta 12-19 bar seviyesinden alımlar da yapabiliyor.
RMS-A istasyonlarımızda 7 gün 24 saat operatörlerimiz bulunuyor. İstasyonlarımızda lokal bir SCADA’mız bulunuyor ve bizim sevkiyat kontrol merkezi adını verdiğimiz tüm bölgeyi tek bir noktadan izlediğimiz merkez SCADA’mız var. Aynı şekilde bölge regülatörlerimizin basıncını, sıcaklığını, filtre kirlilik bilgisi gibi her türlü bilgiyi merkez SCADA’mızdan gözlemliyoruz. Diğer dağıtım şirketlerinde nadir bulunan; yangın, hat kopması veya deprem anında bir hattın gazının kesilmesine ihtiyaç duyulduğunda bölge regülatörlerimizi uzaktan kapatabilme yeteneğimiz de bulunuyor.
Az önce bahsettiğimiz orta basınçtaki çelik hattımızda ortalama 50 bin aboneye denk gelecek şekilde manevra noktaları oluşturduk. Bildiğiniz manuel küresel vanalarımıza elektrikli aktüatörler akuple ederek herhangi bir çelik hat veya deprem hasarı anında veya bir kazı esnasında verilecek bir hasarda tüm şehrin gazının kesilmemesi amacıyla bu manevra noktalarını oluşturduk. Bu sayede uzaktan, sahip olduğumuz otomasyon sistemimizle, hasarın olduğu her iki noktayı kapatıp diğer bölgelerin gaz kesintisinden etkilenmesini önleyecek çalışmalarımız bulunuyor.
Ölçü kontrol ve otomasyon sistemleriyle ilgili ekibinizin faaliyetleri nelerdir?
Elektronik Sistemler Müdürlüğü bünyesindeki tüm ekiplerimizi ilgili ekipmanlarla alakalı eğitimlerle belli başlı işleri ve hatta üst seviyede işleri yapabilecek yeteneğe ulaştırdık. Krohne akış bilgisayarlarımızın akış konfigürasyonunu, bağlantılarını kendimiz yapabilir ve gerektiğinde BOTAŞ’ın bazı mevzuat değişikliklerindeki yükümlülüklere uyum sağlayabilmek adına program içerisindeki sistem koduna kendimiz erişebilir durumdayız. Şu an ekibimiz bunu sağlıyor. Burada da Krohne’nin bize çok büyük bir desteği oldu. Krohne’nin desteği ile 2017 yılında Hollanda’ya eğitime gönderildim. Orada Hollanda üretim müdürü tarafından toplamda 4 günlük donanımlı bir eğitim aldım. Çok verimli bir eğitimdi. Bu ana kadar Krohne ekipmanlarımız üstünde belli başlı çalışmaları yapabiliyorduk. Bu eğitimden önce çok fazla detay çalışmaları yapamıyorduk. Aldığım eğitimde edindiğim bilgileri ekip arkadaşlarıma aktardım ve yaklaşık 1-2 yıl içinde sahada birebir bu bilgileri uygulayarak oldukça donanımlı hale geldiler.
Bunun dışında, transmiterler yine bizim tarafımızdan montajlanıp, kablolaması yapılıp devreye alınıyor. Yeni bir RM-A istasyonu kurulduğunda bunları taşere ediyoruz. Çünkü bu istasyonların inşaat işleri gibi işleri de var. Kaynağımız olsa onları da yapabiliriz elbette. İşletme tamamlandıktan sonra panoların devreye alınması, arızaların giderilmesi gibi her türlü operasyonel otomasyon faaliyetlerini kendi ekibimizle yapıyoruz. Yine ultrasonik debimetreleri de kendi ekibimiz devreye alacak. Gaz kramatograf dahil olmak üzere tüm ölçüm aygıtlarının devreye alma ve bakım işlerini kendi personelimizle yapıyoruz. Yine RTU gibi PLC gibi ekipmanların programlanması, SCADA’ya entegrasyonları, verilerinin değiştirilmesi ve güncel teknolojiye uygun hale getirilmesi gibi tüm faaliyetlerde kendi ekibimizle devam ediyoruz. Fakat üreticiden destek alınması gereken noktalarda firmadan destek alıyoruz.
Krohne Mühendislik Çözümleri Müdürü Fatih Çeliker: Geçtiğimiz aylarda yine bir eğitim çalışması amacıyla, Krohne Oil & Gas Summit 8800 Ürün Müdürü Tony van Weers ile Eskişehir’e ziyarete gittik. Organizasyonu Esgaz düzenledi. Bu çalışmada Ufuk Bey’in aldığı eğitimi ekibine çok iyi bir şekilde aktardığını gördük. Eğitime oldukça önem veren bir kuruluş olduklarını biliyoruz. Olası aksaklıkların giderilmesi için bizim tarafımızda hızlı müdahale ederek veya gerektiğinde yurtdışı ile iletişimleri de hızlandırarak işleyişin sorunsuz sürdürülebilmesini hedefliyoruz.
Krohne Summit 8800’ün devreye alınma aşamasına kadar gerçekleştirdiğiniz testlerde cihaz özelliklerine değerlendirmeleriniz nasıl şekillendi? Sonrasında neden Krohne markalı ürünleri tercih ettiniz?
Tesisimiz Krohne’nin Summit 8800 model akış bilgisayarı ile 2016 yılında tanışmıştı. 2015 yılının son 3 ayında biz bu ürünü incelemeye aldık. Krohne ürünlerini belirli bir süre test ettik.
O zamanlar bizim sahamızda çok fazla RM-A istasyonumuz bulunmuyordu. Ben 2015 yılında göreve başladığımda 3 adet istasyonumuz bulunuyordu. 2015 yılından günümüze her biri büyük 5 istasyon daha ekledik hatta bazı istasyonları yıkıp yenilerini yaptık. Krohne’nin programlama ve konfigürasyon kolaylığı, ekranlarının istediğiniz gibi şekillendirilebilmesi, bağlantı kolaylığı, sistem kodlarına erişim şansı oldukça güzel avantajlardı. BOTAŞ’ın yönetmelik değişikliklerine hızlıca uyum sağlayabilmek için sistem kodlarına erişim yeteneği oldukça önemlidir. Bu sayede bu değişikliklere hızlıca uyum sağlama olanağı sunan bir cihaz kullanmaktayız. Krohne kullandığımız için şanslıyız diyebilirim. Aslında zaten bunları ön görebildiğimiz için Krohne ile çalışma kararı almıştık. Sürekli yazılım güncellemeleri oluyor. Kullanıcı isteklerine göre veya markanın kendi içinde yaptığı çalışmalarda tespit ettiği eksikliklere göre sık sık güncellemeler alıyoruz. Bu yüzden sürekli güncel kalan cihazlardan söz etmekteyiz. Yedek parçada sıkıntı çekmiyoruz, cihazı çok kolay bir şekilde konfigüre edebiliyoruz, mühendislik aşamalarını da kolayca gerçekleştirebiliyoruz. BOTAŞ’a göstereceğimiz ekranlar, çarpan değerleri veya endeks eşitleme gibi işletmesel küçük faaliyetleri teknisyen arkadaşlarımız bile yapabilir haldeler. Bu ve daha pek çok nedenden dolayı Krohne’yi tercih ettik.
Diğer yandan biz her zaman doğal gazda çalışan cihazların ve özellikle ölçüm ekipmanlarının çalışma basıncında test edilmesine önem vermekteyiz. Krohne de bunu destekleyen ürünler sunuyor bize. Biz atmosfer basıncında kalibrasyon istesek bile Krohne yetkilileri, ürünlerin esasen gerçek çalışma basınçlarında kalibre edilmesi gerektiğini belirtiyorlar. Bu noktada Krohne’nin 12 trandüserli ve 6 yollu ultrasonik akışölçerlerini ayrıntılı olarak inceledik. Türkiye’de bu ürünü kullanan diğer doğalgaz dağıtım şirketlerindeki yetkililere de merak ettiğimiz konularda sorularımızı ilettik. Ürünlerden memnun olup olmadıklarını ve ürünler ile bir sorun yaşayıp yaşamadıklarını da sorduk. Aldığımız son derece olumlu yanıtların ardından Krohne Altosonic V12 ultrasonik akışölçer kullanma yönünde karar aldık. Ürünlerden oldukça iyi sonuçlar alacağımızı düşünüyoruz. Çünkü farklı basınçlar söz konusu olduğu zaman günlük 3-4 milyon metreküp gaz alımı yaptığınız noktalarda en küçük bir hatalı ölçüm dahi azımsanmayacak tüketim seviyelerine karşılık gelebiliyor.
Devreye alma sonrası Krohne Türkiye Mühendislik Çözümleri Bölümü olarak sağladığınız çözümler nelerdir?
Fatih Çeliker: Esgaz özelinde konuşacak olursak, Krohne Summit 8800 akış bilgisayarı ve Altosonic V12 ultrasonik akışölçer çözümleri sağlıyoruz. Summit 8800’ün sağladığı mühendislik kolaylıklarına ek olarak bizler de elimizden gelen desteği sunmaya çalışmaktayız. Konfigürasyonu bir mail yoluyla bize gönderebiliyorlar bizim incelememiz veya değişiklik yapmamız gerekiyorsa elimizdeki demo Summit 8800 üzerinden incelemelerimizi yapıyoruz. Akabinde yorumumuzu hızlıca işletmeye ulaştırıyoruz. Onların ekibi de çok yetenekli olduğu için gerekli aksiyonları hızlıca alabiliyorlar. Bizi de geri bildirimlerle yönlendirebiliyorlar ve biz de bu geri bildirimleri Krohne Oil & Gas ile hızlıca paylaşıyoruz.
